Χρειαζόμαστε υπεύθυνες αλήθειες για τον ορυκτό πλούτο

Του Κωνσταντίνου Παπαβασιλείου 
Αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, 

Γενικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Γεωμεταλλευτικών Ερευνών.

To Στίγμα: Τι θα κάνουμε με τον πλούτο μας ;

Η ελληνική εξορυκτική δραστηριότητα αποτελεί σημαντικό οικονομικό τομέα της χώρας με πολλές και ελπιδοφόρες αναπτυξιακές προοπτικές. Η ελληνική βιομηχανία μη ενεργειακών ορυκτών πρώτων υλών (ΜΕΟΠΥ) αποτελεί δομικό στοιχείο απαραίτητο για την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη πολλών άλλων κλάδων της εθνικής οικονομίας, προμηθεύοντας πρώτες ύλες για τις ανάγκες της ελληνικής βιομηχανίας ευρύτερα αλλά και της καθημερινής ζωής.
Η Ελλάδα κατέχει κλαδικά σημαντική θέση στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά όσον αφορά συγκεκριμένες ΜΕΟΠΥ.

Συγκεκριμένα, στις πρώτες θέσεις μαζί με τον λιγνίτη, τα αδρανή υλικά και τα μάρμαρα, βρίσκονται ο βωξίτης, τα νικελιούχα σιδηρομεταλλεύματα, οι ποζολανικές γαίες, ο μπεντονίτης, ο περλίτης, ο γύψος και η κίσσηρις. Είναι, βέβαια, σαφές πως εξορυκτική δραστηριότητα χωρίς πρόσβαση σε νέα κοιτάσματα δεν μπορεί να υπάρξει. Η παραγωγική εκμετάλλευση των ελληνικών ΜΕΟΠΥ αλλά και γενικότερα των ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ), είναι σημαντική για την εθνική οικονομία. Το μεταλλογενετικό περιβάλλον στην Β. Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό για τον σχηματισμό εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων μεταλλικών ορυκτών.

Από τις πλουσιότερες κοιτασματολογικές χώρες
Η ακαθάριστη / μικτή μεταλλευτική αξία των βεβαιωμένων αποθεμάτων νικελίου, ψευδαργύρου, μολύβδου, χαλκού, χρυσού και αργύρου στην Μακεδονία και Θράκη, με βάση την ενεργό μεταλλευτική παραγωγή, τις εν εξελίξει επενδύσεις και τις τρέχουσες τιμές των μετάλλων, ανέρχεται περίπου σε 30 δισ. ευρώ.
Ένα πολύ μικρό μέρος της αξίας αυτής αξιοποιείται σήμερα παραγωγικά. Τα δυναμικά αποθέματα που φιλοξενούνται στις υπάρχουσες μεταλλευτικές, αλλά και σε νέες περιοχές κοιτασματολογικού ενδιαφέροντος είναι σε θέση να πολλαπλασιάσουν το προαναφερόμενο οικονομικό μέγεθος.
Είναι, άλλωστε, διαπιστωμένο ότι η ακαθάριστη / μικτή αξία του μεταλλικού περιεχομένου στο σύνολο των μετρημένων αποθεμάτων της χώρας ανέρχεται περίπου σε 80 δισ. ευρώ, γεγονός που καθιστά την Ελλάδα και ειδικότερα την Βόρεια Ελλάδα μία από τις πλουσιότερες κοιτασματολογικές περιφέρειες της Ευρώπης. Ικανή να αποτελέσει σταθερή πλουτοπαραγωγική πηγή μετάλλων  και να συμβάλλει στην βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας.
Τα αποθέματα και το μεταλλικό περιεχόμενο σε άργυρο, χαλκό, μόλυβδο, ψευδάργυρο και το  βεβαιωμένο αποθεματικά δυναμικό 420 περίπου τόνων χρυσού στην Μακεδονία και Θράκη αποτελούν  τους κυρίαρχους οικονομικούς στόχους.
Επένδυση σε ΒΑ Χαλκιδική και Θράκη
Η συνολική αξία των γνωστών μεταλλευμάτων ξεπερνάει τα 25 δισ. ευρώ. Και αυτό έχει προκύψει από συστηματική και μεθοδολογική ενασχόληση με εργασίες πεδίου, εργαστηριακές αναλύσεις και μελέτες οικονομικής γεωλογίας, στο πλαίσιο υλοποίησης έργων κοιτασματολογικής έρευνας του ΙΓΜΕ σε πολλές περιοχές της Β. Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης της ΒΑ Χαλκιδικής και της Θράκης.
Η αναπτυξιακή δυναμική και προστιθέμενη αξία των όποιων επενδυτικών εξελίξεων προκύψουν συνδέεται απόλυτα με την άμεση παραγωγική εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων αρχικά στην Χαλκιδική και στην συνέχεια στην Θράκη.
Η πραγματοποίηση των σημαντικών επενδυτικών σχεδίων στις συγκεκριμένες περιοχές αναδεικνύεται σε ρυθμιστικό παράγοντα για την κοιτασματολογική αξιολόγηση και τις προοπτικές οικονομικής αξιοποίησης και άλλων μεταλλευμάτων της χώρας. Συμπεριλαμβανομένων, δηλαδή, αυτών που εντοπίζονται σε δημόσιους μεταλλευτικούς χώρους, και μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην δημιουργία αξιόπιστου και θετικού περιβάλλοντος για την προσέλκυση και υλοποίηση νέων παραγωγικών επενδύσεων.
Για το λόγο αυτό θα πρέπει να υπάρξει έγκαιρα η απαραίτητη και κατάλληλη κοινωνική διαβούλευση, ώστε να αποφεύγονται ή/και να ελέγχονται αποτελεσματικά οι αντιδράσεις διαφόρων ομάδων που με κύρια αιτιολογία τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, καθυστερούν και μερικές φορές ακυρώνουν βασικές αναπτυξιακές επιλογές της χώρας.
Αυτό συμβαίνει συχνά στην βάση διαστρέβλωσης της επιστημονικής αλήθειας και των πραγματικών δεδομένων.
Προκύπτει τελικά ότι  η περιβαλλοντική διάσταση που ορισμένοι προβάλλουν αποτελεί πρόσχημα και σε καμία περίπτωση τεκμηριωμένη άποψη. Απαιτούνται ορθολογιστικές προσεγγίσεις και τολμηρές πολιτικές κινήσεις για ολική επαναφορά στην σωστή και κανονική διάσταση των πραγμάτων.
Αυτό προϋποθέτει καθαρή σκέψη και αντικειμενική στάση από όλους τους εμπλεκόμενους, και όχι συμπεριφορές, αντιλήψεις και θέσεις όπως είναι και οι κατά καιρούς δηλώσεις τοπικών πολιτικών παραγόντων σχετικά με τις επενδύσεις στη Χαλκιδική και στην Θράκη. Δηλώσεις, που προφανώς χωρίς καθόλου ή με μερική γνώση των πραγματικών στοιχείων, είναι άστοχες, άκαιρες και μεροληπτικές υπέρ των απόψεων μιας ολιγόριθμης ομάδας, η οποία συστηματικά προσπαθεί να ποδηγετεί, να παραπληροφορεί και να τρομοκρατεί τις τοπικές κοινωνίες, τους τοπικούς πολιτικούς παράγοντες.
Γιατί είναι σίγουρο ότι θα δημιουργηθούν νέες και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, όπως και πρόσθετες ευκαιρίες απασχόλησης, αλλά και άλλες εστίες ανάπτυξης. Είναι, επίσης, απόλυτα βέβαιο ότι, όπως συνέβη όλα τα προηγούμενα χρόνια μεταλλευτικής δραστηριότητας στην περιοχή και συμβαίνει σε όλο τον μεταλλευτικό κόσμο, οι υπάρχουσες επαγγελματικές δραστηριότητες όχι μόνο δεν κινδυνεύουν αλλά βελτιώνουν δυναμικά την παρουσία τους.
Αυτές τις υπεύθυνες αλήθειες χρειάζεται η Ελλάδα, και όχι τους λαϊκισμούς, τις εγωκεντρικές αντιλήψεις, τις εμπαθείς συμπεριφορές, τα τοπικιστικά σύνδρομα και τα μικροκομματικά συμφέροντα.
Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει κάποια στιγμή να απομονώσουν ιδιαίτερα κάποιους που ίσως παρακινούμενοι από όχι και πολύ ανιδιοτελή κριτήρια, επιλέγουν σκόπιμα και όχι από πραγματικές περιβαλλοντικές ανησυχίες, συνήθως, την ακινησία, το τέλμα και την απραξία. Είναι χρέος των ίδιων των τοπικών κοινωνιών, να αναδείξουν την βιώσιμη αξιοποίηση των συγκριτικών αναπτυξιακών πλεονεκτημάτων που διαθέτει η ελληνική περιφέρεια, με τον Ορυκτό Πλούτο να αποτελεί βασική παραγωγική προτεραιότητα.
Περιβάλλον
Η μεταλλευτική βιομηχανία, λόγω και της μεγάλης κοινωνικής πίεσης που δέχεται σήμερα παγκοσμίως, έχει εντάξει τις νέες τεχνολογίες στο σύνολο της παραγωγικής της διαδικασίας περισσότερο ίσως από κάθε άλλη βιομηχανική δραστηριότητα.
Και βέβαια στα θέματα περιβαλλοντικής πρακτικής, όπως για παράδειγμα είναι η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων, καθοδηγείται, παρακολουθείται και ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από την σχετική εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αλλά και τους αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους που επιβάλλονται στο πλαίσιο δημόσιων διαβουλεύσεων, και την πιστή τήρηση των οποίων αναλαμβάνει να εποπτεύει θεσμοθετημένη επιτροπή στην βάση ανεξάρτητης και αυτόνομης λειτουργίας με την συμμετοχή εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η οδηγία για την διαχείριση των μεταλλευτικών αποβλήτων, μαζί με την έκθεση για τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές, αποτελεί, πλέον, σημαντική δέσμευση και υποχρέωση για την παραγωγική λειτουργία κάθε εξορυκτικού έργου. Στην κατεύθυνση και εξέλιξη αυτή η μελλοντική πορεία της μεταλλευτικής βιομηχανίας διαγράφεται ανοδική και βιώσιμη.
Οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) που συνοδεύουν και τελικά επικυρώνουν ή μη την αδειδότηση των μεταλλευτικών  επενδύσεων.
Συνιστούν ολοκληρωμένα εργαλεία επιστημονικών, μεθοδολογικών και διοικητικών προσεγγίσεων που καλούνται να διαμορφώσουν και να καθορίσουν το πλαίσιο ορθολογικής και της βέλτιστης δυνατής αξιοποίησης ενός κοιτάσματος. Και βέβαια στην αξιοποίηση συμπεριλαμβάνεται η παραγωγική λειτουργία, αλλά και οι διαδικασίες αποτελεσματικού ελέγχου, παρακολούθησης και αποκατάστασης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως προκύπτουν από συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους που, σε κάθε περίπτωση, επιβάλλονται.
Ο κοινωνικός πυλώνας της Βιώσιμης Ανάπτυξης περιλαμβάνει την κοινωνική συνοχή και συναίνεση από πλευράς τοπικών κοινωνιών. Σε πρόσφατη έκθεση σχετικής ευρωπαϊκής επιτροπής αναφέρεται ότι οι απόψεις και προτάσεις των τοπικών κοινωνιών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, αλλά, σε καμία περίπτωση, δεν πρέπει να είναι καθοριστικές για την τελική απόφαση παραγωγικής εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου.
Η περιβαλλοντική διάσταση, με άλλα λόγια, η ποιότητα ζωής, αποτελούν σημαντική και αναπόσπαστη παράμετρο κάθε ανθρωπογενούς δραστηριότητας. Οι επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον συνοδεύουν κάθε είδους παραγωγική / βιομηχανική δραστηριότητα. Το ζητούμενο λοιπόν είναι να εφαρμοσθούν τεχνολογίες, να αναδειχθούν αξιόπιστοι μηχανισμοί παρακολούθησης και να τηρηθούν κανόνες για να ελαχιστοποιηθούν, και όπου είναι δυνατόν, να εκμηδενισθούν οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και απειλές.
Ο ρόλος του ΙΓΜΕ
Η δυναμική αξιοποίησης και οι επενδυτικές προοπτικές του ορυκτού πλούτου, η εξασφάλιση ενεργειακών πρώτων υλών, ο έλεγχος και η παρακολούθηση της ποσοτικής και ποιοτικής κατάστασης των νερών, η θωράκιση του κοινωνικού και οικονομικού ιστού από τις φυσικές καταστροφές και η ορθολογική διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος αποτελούν ορισμένα από τα ερευνητικά αντικείμενα και τις θεματικές αρμοδιότητες του ΙΓΜΕ.
Το ΙΓΜΕ λειτουργεί σαν επιστημονικός και τεχνικός σύμβουλος του κράτους, μέσα από την διεξαγωγή ερευνητικών έργων που αφορούν στην βιώσιμη αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου. Ανέδειξε, πρόσφατα, την αναπτυξιακή σημασία των ορυκτών πρώτων υλών που διαθέτει η χώρα με βάση κοιτασματολογικές έρευνες των επιστημόνων του Ινστιτούτου, που μεταξύ άλλων οδήγησαν στην έγκριση της πρόσφατης επένδυσης χρυσού στην Χαλκιδική.
Οι αρμοδιότητες του ΙΓΜΕ αφορούν, επίσης, στην υιοθέτηση και εναρμόνιση με ευρωπαϊκές πολιτικές που απαιτούν γεωεπιστημονική υποστήριξη, όπως για παράδειγμα η ανάδειξη και εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για τις ορυκτές πρώτες ύλες.
Το ΙΓΜΕ είναι ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Γεωλογικών Ινστιτούτων της Ευρώπης, (EuroGeoSurveys/EGS-The Association of the Geological Surveys Organizations of Europe), μαζί με άλλα 32 Γεωλογικά Ινστιτούτα και έδρα τις Βρυξέλλες. Βασικός  στόχος είναι  η προβολή και ανάδειξη της συμβολής των γεωεπιστημών στη βιώσιμη ανάπτυξη της Ευρώπης.

*Ο κ. Παπαβασιλείου είναι Αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Γενικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Γεωμεταλλευτικών Ερευνών.

Πηγή: capital.gr